Stan prawny na dzień 4 maja 2019 r.

 Zarządzanie kryzysowe

1. Podstawy prawne.

• Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie określenia organów administracji rządowej, które utworzą centra zarządzania kryzysowego, oraz sposobu ich funkcjonowania

2. Istota zarządzania kryzysowego.

Zarządzanie kryzysowe - to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej.

Sytuacja kryzysowa - sytuacja wpływająca negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia
w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków.

3. Podmioty oraz organy odpowiedzialne za zarządzanie kryzysowego.

Podmiotami zarządzania kryzysowego są:

• organy zarządzania kryzysowego – właściwe organy administracji publicznej odpowiedzialne za sferę zarządzania kryzysowego (organy administracji rządowej i samorządowej);
• organy opiniodawczo-doradcze – właściwe w sprawach inicjowania oraz koordynowania działań  podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego;
• centra zarządzania kryzysowego – utrzymujące gotowość do podejmowania odpowiednich działań w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej.

Struktura zarządzania kryzysowego w Polsce obejmuje cztery poziomy jego zorganizowania (odpowiadające podziałowi administracyjnemu państwa): krajowy, wojewódzki, powiatowy
i gminny, przy czym na szczeblu krajowym Rada Ministrów realizuje zarządzanie kryzysowe na terytorium całej RP, natomiast poszczególni ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych realizują te zadania zgodnie
z zakresem swojej właściwości (ten szczebel nazywany jest poziomem resortowym).

Tak więc za organizację zarządzania kryzysowego odpowiadają właściwe organy władzy publicznej,  tj.:

• na poziomie krajowym – Rada Ministrów;
• na poziomie resortowym – minister kierujący danym działem administracji rządowej lub kierownik właściwego organu centralnego;
• na poziomie wojewódzkim – wojewoda;
• na poziomie powiatowym – starosta;
• na poziomie gminnym – wójt, burmistrz lub prezydent miasta.

Organami opiniodawczo-doradczymi w zakresie zarządzania kryzysowego na poszczególnych poziomach są:

• Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego – na poziomie centralnym;
• zespół zarządzania kryzysowego danego resortu lub urzędu centralnego – na poziomie resortowym;
• wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego- na poziomie wojewódzkim;
• powiatowy zespół zarządzania kryzysowego – na poziomie powiatowym;
• gminny zespół zarządzania kryzysowego – na poziomie gminnym.

Podmiotami spełniającymi funkcję punktu koordynacyjnego są centra zarządzania kryzysowego. Właściwe wykonywanie zadań z zakresu zarządzania kryzysowego polegających w głównej mierze na obsłudze organów administracji publicznej odpowiedzialnych za tą sferę zapewniają:

• na poziomie centralnym - Rządowe Centrum Bezpieczeństwa podlegające bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów;
• na poziomie resortowym - centrum zarządzania kryzysowego ministerstwa lub urzędu centralnego (ministrowie oraz centralne organy administracji rządowej, które realizują zadania związane z bezpieczeństwem wewnętrznym i zewnętrznym państwa, w tym zadania
  w zakresie ochrony ludności lub gospodarczych podstaw bezpieczeństwa państwa
  w podległych sobie urzędach dysponują centrami zarządzania kryzysowego);
• na poziomie wojewódzkim - wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego;
• na poziomie powiatowym - powiatowe centrum zarządzania kryzysowego;
• na poziomie gminnym - gminne (miejskie) centrum zarządzania kryzysowego, jeśli zostało utworzone.

4. Plany zarządzania kryzysowego.

Podstawowymi dokumentami planistycznymi z zakresu zarządzania kryzysowego są plany zarządzania kryzysowego sporządzane są na pozio­mie: krajowym (oddzielnie na potrzeby rządu
i oddzielnie na potrzeby poszcze­gólnych resortów), wojewódzkim, powiatowym
i gminnym. Podstawowym celem sporządzenia planu zarządzania kryzysowego jest zapewnienie systemowego, skoordynowanego i efektywnego reagowania administracji publicznej poprzez podejmowanie odpowiednich działań w przypadku wystąpienia na danym obszarze sy­tuacji kryzysowej.

Plany te określają w głównej mierze następujące kwestie:

• kto ma podjąć odpowiednie działania – jaki organ władzy, podmiot, służba lub instytucja jest właściwa do podejmowania określonych działań;
• co należy w danym zakresie zrobić – wskazanie zakresu przewidywanych do wykonania działań (zadań);
• w jaki sposób reagować – określenie sposobów i metod realizacji określonych działań;
• z kim należy współdziałać – wskazanie podmiotów uczestniczących w procesie realizacji zdań, z którymi niezbędne jest współdziałanie lub współpraca.

Plany zarządzania kryzysowego w swej treści muszą uwzględniać wszelkie wytyczne i procedury działania, które będą podejmowane przez właściwe podmioty administracji, zgodnie
z obowiązującymi przepisami prawa.

W skład planów zarządzania kryzysowego wchodzą następujące elementy:

1) plan główny, który zawiera:

1. a) charakterystykę zagrożeń oraz ocenę ryzyka ich wystąpienia, w tym dotyczących infrastruktury krytycznej, oraz mapy ryzyka i mapy zagrożeń,
2. b) zadania i obowiązki uczestników zarządzania kryzysowego w formie siatki bezpieczeństwa,
3. c) zestawienie sił i środków planowanych do wykorzystania w sytuacjach kryzysowych,

2) zespół przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych, a w tym:

1. a) zadania w zakresie monitorowania zagrożeń,
2. b) tryb uruchamiania niezbędnych sił i środków, uczestniczących w realizacji planowanych przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowej,
3. c) procedury reagowania kryzysowego, określające sposób postępowania w sytuacjach kryzysowych,
4. d) współdziałanie między poszczególnymi siłami, które uczestniczą w realizacji przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowej,

3) załączniki funkcjonalne planu głównego określające:

1. a) procedury realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, w tym związane z ochroną infrastruktury krytycznej,
2. b) organizację łączności,
3. c) organizację systemu monitorowania zagrożeń, ostrzegania i alarmowania,
4. d) zasady informowania ludności o zagrożeniach i sposobach postępowania na wypadek zagrożeń,
5. e) organizację ewakuacji z obszarów zagrożonych,
6. f) organizację ratownictwa, opieki medycznej, pomocy społecznej oraz pomocy psychologicznej,
7. g) organizację ochrony przed zagrożeniami charakterystycznymi dla danego obszaru,
8. h) wykaz zawartych umów i porozumień związanych z realizacją zadań zawartych w planie zarządzania kryzysowego,
9. i) zasady oraz tryb oceniania i dokumentowania szkód,
10. j) procedury uruchamiania rezerw państwowych,
11. k) wykaz infrastruktury krytycznej znajdującej się odpowiednio na terenie województwa, powiatu lub gminy, objętej planem zarządzania kryzysowego,
12. l) priorytety w zakresie ochrony oraz odtwarzania infrastruktury krytycznej.

Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego to dokument planistyczny, który opracowywany jest przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, we współpracy z poszczególnymi ministerstwami, urzędami centralnymi i województwami. Jest dokumentem wyjściowym do całego procesu planowania cywilnego realizowanego na szczeblu centralnym i wojewódzkim. Plan ten wraz ze sporządzanym przez ministrów kierujących działami administracji rządowej, kierowników urzędów centralnych oraz wojewodów „Raportem o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego”, podlega przyjęciu przez Radę Ministrów.

Na szczeblu resortowym ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych opracowują (zgodnie z zakresem swojej właściwości) plany zarządzania kryzysowego, których treść podlega uzgodnieniu z dyrektorem Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Plany te stanowią załączniki funkcjonalne do Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego.

Wojewódzkie plany zarządzania kryzysowego (sporządzone w oparciu o stosowne wytyczne) podlegają zatwierdzeniu przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej
w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, po zasięgnięciu opinii dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Wytyczne do sporządzenia przedmiotowych planów określane są w drodze zarządzenia przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej,
w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, po zasięgnięciu opinii dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.

Starosta odpowiada za opracowanie powiatowego planu zarządzania kryzysowego, który sporządzany jest zgodnie z wydanymi przez wojewodę stosownymi zaleceniami. Plany te podlegają zatwierdzeniu przez wojewodę. Starosta zobowiązany jest również do wydania organom gminy zaleceń dotyczących gminnego planu zarządzania kryzysowego oraz jest organem właściwym do zatwierdzania planu zarządzania kryzysowego sporządzanego na poziomie gminy.

5. Zespoły zarządzania kryzysowego.

Zespoły zarządzania kryzysowego są organami pomocniczymi w zapewnieniu wykonywania zadań z tego zakresu i pełnią w głównej mierze rolę opiniodawczo-doradczą organów właściwych w sprawach zarządzania kryzysowego. Przedmiotowe zespoły powoływane są na wszystkich poziomach organizacji zarządzania kryzysowego, a ich skład oraz zadania uzależnione są od poziomu utworzenia. 

Przy Radzie Ministrów funkcjonuje Rządowy Zespół Zarządzania Kry­zysowego, w którego skład wchodzą:

• Prezes Rady Ministrów pełniący funkcję przewodniczącego;
• Minister Obrony Narodowej oraz minister właściwy do spraw we­wnętrznych – jako zastępcy przewodniczącego;
• Minister Spraw Zagranicznych;
• Minister Koordynator Służb Specjalnych;
• Dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.

W posiedzeniach zespołu, na prawach członka, biorą udział wyznaczo­ne przez przewodniczącego, w zależności od potrzeb, następujące organy administracji rządowej: ministrowie kierujący działami administracji rządowej, kierownicy urzędów centralnych, komendanci: Państwowej Straży Pożarnej, Policji, Straży Gra­nicznej, szefowie: Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Woj­skowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Obrony Cywilnej Kraju. Ponadto Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może skierować do prac zespołu, na prawach członka, Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego lub innego przedstawiciela.

Do głównych zadań zespołu rządowego należy:

• przygotowywanie propozycji użycia sił i środków niezbędnych do opanowania sytuacji kryzysowych;
• doradztwo w zakresie koordynacji działań organów administra­cji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kry­zysowych;
• opiniowanie i przedkładanie Radzie Ministrów Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego;
• opiniowanie sprawozdań końcowych z działań podejmowanych w związku z zarządzaniem kryzysowym;
• opiniowanie potrzeb w zakresie odtwarzania infrastruktury lub przywrócenia jej pierwotnego charakteru.

Na poziomie resortowym ministrowie tworzą zespoły zarządzania kryzysowego, w skład których wchodzą kierujący właściwymi komórkami organizacyjnymi urzędu obsługującego danego ministra lub kierownika urzędu centralnego oraz inne osoby przez nich wskazane. Ministrowie oraz kierownicy tworzący te zespoły określają w drodze zarządzenia, szczegółową ich organizację, skład oraz miejsce i tryb pracy. Do podstawowych zadań zespołów resortowych należy:

• dokonywanie okresowej oceny zagrożeń na potrzeby „Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego”;
• opiniowanie opracowywanego na poziomie resortowym projektu planu zarządzania kryzysowego;
• opiniowanie wykazu obiektów, instalacji i urządzeń wchodzących w skład infrastruktury krytycznej w ramach swoich właściwości;
• wypracowywanie wniosków i propozycji dotyczących zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom.

Wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego powoływany jest przez wojewodę, który określa jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy. W skład zespołu wojewódzkiego wchodzą: wojewoda jako przewodniczący, kierownik komórki organizacyjnej właściwej w sprawach zarządzania kryzysowego w urzędzie wojewódzkim jako zastępca przewodniczącego, szef wojewódzkiego sztabu wojskowego lub jego przedstawiciel, a także inne osoby wskazane przez przewodniczącego w zależności od potrzeb spośród:

• kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich;
• osób zatrudnionych w urzędzie wojewódzkim lub w jednostkach organizacyjnych służb, inspekcji i straży wojewódzkich;
• osób zatrudnionych w regionalnych zarządach gospodarki wodnej, wojewódzkich zarządach melioracji i urządzeń wodnych oraz Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej.

W skład zespołu wojewódzkiego może wchodzić:

1)  przedstawiciel samorządu województwa, wyznaczony przez marszałka województwa,

2) inne osoby zaproszone przez przewodniczącego.

Do zadań realizowanych przez zespół wojewódzki należy w szczególności:

• ocena występujących i potencjalnych zagrożeń mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo publiczne i prognozowanie tych zagrożeń;
• przygotowywanie propozycji działań i przedstawianie wojewodzie wniosków dotyczących wykonania, zmiany lub zaniechania działań ujętych w wojewódzkim planie zarządzania kryzysowego;
• przekazywanie do wiadomości publicznej informacji związanych z zagrożeniami;
• opiniowanie wojewódzkiego planu zarządzania kryzysowego.

Na poziomie powiatowym zadania zarządzania kryzysowego wykonywane są przy pomocy powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego powołanego przez starostę, który podobnie jak wojewoda określa jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy. Zespół powiatowy wykonuje na obszarze powiatu zadania przewidziane dla zespołu wojewódzkiego. W skład zespołu powiatowego, którego pracami kieruje starosta, wchodzą osoby powołane spośród:

• osób zatrudnionych w starostwie powiatowym, powiatowych jednostkach organizacyjnych lub jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży powiatowych;
• przedstawicieli społecznych organizacji ratowniczych.

Ponadto w skład zespołu powiatowego mogą wchodzić inne osoby zaproszone przez starostę.

Powołując gminny zespół zarządzania kryzysowego wójt (burmistrz lub prezydenta miasta) określa jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy. Zespół gminny wykonuje na obszarze gminy zadania przewidziane dla zespołu wojewódzkiego. W skład zespołu gminnego, którego pracami kieruje organ właściwy do jego powołania wchodzą osoby powołane spośród: osób zatrudnionych w urzędzie gminy i gminnych jednostkach organizacyjnych lub jednostkach pomocniczych, pracowników zespolonych służb, inspekcji i straży (skierowanych przez przełożonych do wykonywania zadań w tym zespole na wniosek wójta, burmistrza, prezydenta miasta) oraz przedstawicieli społecznych organizacji ratowniczych. Skład zespołu gminnego może zostać poszerzony o inne osoby zaproszone przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.

6. Centra zarządzania kryzysowego.

Właściwy przepływ informacji między poszczególnymi organami odpowiedzialnymi
za zarządzanie kryzysowe ma w głównej mierze przeciwdziałać wystąpieniu sytuacji kryzysowej,
a w przypadkach, gdy już do takiej dojdzie, skutecznie usuwać jej skutki. W tym celu tworzone są centra zarządzania kryzysowego, których podstawowym celem jest zapewnienie sprawnego przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego. Centra te zapewniają sprawną obsługę organów administracji publicznej odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe, umożliwiając im tym samym właściwe wykonywanie zadań w tym obszarze. Stanowią one punkt koordynacyjny prowadzonych działań w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej, a ich organizacja ma umożliwić kierowanie działaniami wszystkich służb ratowniczych zaangażowanych
w działania na danym obszarze. Stanowią zaplecze pracy zespołów zarządzania kryzysowego podczas wystąpienia zagrożenia bądź jego symptomów oraz aktywnie uczestniczą w pozyskiwaniu wszelkich niezbędnych informacji, ich bieżącej analizie i prognozach rozwoju. Tworzone są na poszczególnych poziomach zorganizowania systemu zarządzania kryzysowego, przy czym na poziomie krajowym, wojewódzkim i powiatowym obligatoryjnie, natomiast na poziomie gminnym mogą być tworzone fakultatywnie.

Struktura oraz zakres zrealizowanych zadań uzależniony jest od szczebla, na którym dane centrum funkcjonuje. Szczególną rolę ze względu na zakres realizowanych zadań odgrywa Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, które podlega bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów. Do głównych zadań Rządowego Centrum Bezpieczeństwa należy:

• obsługa Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych w sprawach zarządzania kryzysowego;
• realizacja zadań wynikających z pełnionej funkcji krajowego centrum zarządzania kryzysowego;
• bieżące analizowanie występujących na obszarze kraju zagrożeń, dokonywane
  w oparciu o wszelkie dane pozyskiwane ze wszystkich możliwych źródeł, w tym także
  w oparciu o dane od instytucji międzynarodowych;
• wypracowywanie najbardziej optymalnych działań oraz rozwiązań podejmowanych
  w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej;
• bieżąca koordynacja przepływu informacji o występujących lub mogących wystąpić zagrożeniach.

Centra tworzone na poziomie resortowym oraz wojewódzkim realizują zbliżone zadania, do których należy w szczególności:

• pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego;
• współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej;
• nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności;
• współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska;
• współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne;
• dokumentowanie działań podejmowanych przez centrum;
• realizacja zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa.

Powiatowe centra zarządzania kryzysowego oprócz opisanych wyżej zadań mają zapewniać skuteczny przepływ informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego realizowanego na poziomie powiatu. W tym wypadku szczegółową organizację, siedzibę oraz tryb pracy powiatowego centrum zarządzania kryzysowego, w tym także sposób całodobowego alarmowania członków zespołu zarządzania kryzysowego oraz sposób zapewnienia całodobowego obiegu informacji
w sytuacjach kryzysowych, określa starosta. W miejscowościach będących jednocześnie siedzibami powiatów i miast na prawach powiatu, na podstawie porozumienia zawartego między tymi jednostkami samorządu terytorialnego, może być tworzone wspólne centrum zarządzania kryzysowego obejmujące zasięgiem działania obszar obu jednostek samorządu terytorialnego.